انواع اختلالات رفتاری در کودکان و روش‌ های شناسایی آن‌ ها

کودکان در حال رشد، رفتارهای متنوع و گاه پیش‌ بینی‌ نشده‌ ای دارند. اما زمانی که برخی رفتارها به‌ طور مداوم تکرار شوند و باعث ایجاد اختلال در زندگی روزمره کودک یا اطرافیان او شوند، ممکن است با یک اختلال رفتاری مواجه باشیم. شناخت به‌ موقع این اختلالات و آشنایی با علائم آن‌ ها می‌ تواند به والدین و مربیان کمک کند تا در مسیر درستی برای حمایت از کودک گام بردارند. با سایت خانواده همراه باشید.

اختلال رفتاری چیست و چه علائمی دارد؟

اختلالات رفتاری در کودکان به رفتارهایی اطلاق می‌ شود که از نظر اجتماعی، فرهنگی یا روانی ناهنجار تلقی می‌ شوند و به‌ طور مداوم در تعامل کودک با اطرافیان اختلال ایجاد می‌ کنند. این اختلالات معمولاً در خانه، مدرسه و سایر محیط‌ های اجتماعی بروز می‌ کنند.

علائم رایج اختلالات رفتاری:

• پرخاشگری مکرر
• نافرمانی از دستورات بزرگ‌ تر ها
• بی‌ توجهی به قوانین و مقررات
• ناراحتی و خشم بدون دلیل مشخص
• عدم تمرکز و بی‌ قراری

تفاوت اصلی رفتارهای معمولی کودکان با اختلالات رفتاری، شدت، تداوم و تأثیر منفی آن بر زندگی کودک و اطرافیانش است.

انواع رایج اختلالات رفتاری در کودکان

شناخت انواع مختلف اختلالات رفتاری به والدین کمک می‌ کند تا علائم را بهتر شناسایی کرده و اقدامات لازم را به‌ موقع انجام دهند. در ادامه به سه نوع شایع این اختلالات می‌ پردازیم.

1. اختلال کم‌ توجهی – بیش‌ فعالی (ADHD)

اختلال ADHD یکی از شایع‌ ترین اختلالات رفتاری در کودکان است. کودکان مبتلا به این اختلال معمولاً:

• تمرکز کمی دارند و سریع حواس‌ شان پرت می‌ شود.
• فعالیت زیاد و بی‌ قراری دارند.
• در پیروی از دستورات یا تکمیل وظایف مشکل دارند.
• صبر و تحمل کم در انتظار نوبت دارند.
• در موقعیت‌ های نامناسب زیاد حرف می‌ زنند یا مزاحم دیگران می‌ شوند.

علت دقیق ADHD هنوز مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی و محیطی نقش مهمی دارند. تشخیص این اختلال نیاز به ارزیابی تخصصی دارد و معمولاً با ترکیبی از رفتار درمانی، آموزش والدین و در برخی موارد دارو درمانی مدیریت می‌ شود.

2. اختلال نافرمانی مقابله‌ جویانه (ODD)

کودکان مبتلا به ODD اغلب رفتاری خصمانه و مخالفت‌ آمیز نسبت به والدین، معلمان و سایر افراد دارند. علائم این اختلال شامل:

• جر و بحث مداوم با بزرگ‌ تر ها
• نافرمانی و سرپیچی از دستورات
• تحریک‌ پذیری و خشم شدید
• مقصر دانستن دیگران برای اشتباهات خود
• عمدی اذیت کردن اطرافیان

این اختلال معمولاً در سنین پیش‌ دبستانی تا اوایل دبستان بروز می‌ کند. ODD اگر به‌ موقع شناسایی و درمان نشود، می‌ تواند زمینه‌ ساز اختلالات شدیدتر مانند سلوک شود.

3. اختلال سلوک (CD)

اختلال سلوک شدیدترین نوع اختلال رفتاری است. کودکان مبتلا به این اختلال:

رفتارهای خشونت‌ آمیز و پرخاشگرانه دارند.

به دیگران، حیوانات یا اموال آسیب می‌ زنند.

به‌ شدت قوانین را نقض می‌ کنند.

دروغ‌ گویی و دزدی مکرر دارند.

فاقد حس پشیمانی و همدلی هستند.

این اختلال معمولاً در سنین بالاتر (اواخر کودکی یا نوجوانی) بروز می‌ کند و نیاز به مداخله تخصصی فوری دارد. درمان شامل روان‌ درمانی، مداخلات خانوادگی و در موارد شدید دارو درمانی است.

سایر اختلالات رفتاری مهم در کودکان

علاوه بر موارد بالا، کودکان ممکن است دچار اختلالات دیگری شوند که نیاز به بررسی دارند:

اختلال اضطراب جدایی

کودک در زمان جدا شدن از والدین، به‌ شدت مضطرب می‌ شود و این اضطراب در زندگی روزمره‌ اش اختلال ایجاد می‌ کند.

 اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)

کودک رفتارهای تکراری (مثلاً شستن دست‌ ها یا چک کردن درها) انجام می‌ دهد و افکار مزاحم و ناخواسته دارد.

اختلال اضطراب اجتماعی

ترس شدید از قضاوت شدن توسط دیگران باعث می‌ شود کودک از موقعیت‌ های اجتماعی اجتناب کند.

چه عواملی باعث اختلالات رفتاری می‌ شوند؟

علت دقیق اختلالات رفتاری همیشه مشخص نیست، اما مجموعه‌ ای از عوامل می‌ توانند در بروز آن نقش داشته باشند:

1. عوامل ژنتیکی

سابقه اختلالات روانی یا رفتاری در خانواده می‌ تواند ریسک بروز این اختلالات را افزایش دهد.

2. عوامل محیطی

محیط‌ های پرتنش، خانواده‌ های پرتنش یا بی‌ ثبات، خشونت خانگی و روش‌ های تربیتی سخت‌ گیرانه یا بی‌ توجه، همگی می‌ توانند تاثیرگذار باشند.

3. مشکلات عصبی و مغزی

برخی ناهنجاری‌ های عصبی یا اختلال در عملکرد مغز ممکن است منجر به بروز مشکلات رفتاری شود.

چگونه اختلالات رفتاری را در کودک تشخیص دهیم؟

تشخیص اختلال رفتاری نیاز به دقت و بررسی دقیق دارد. معمولاً والدین، معلمان و مربیان اولین کسانی هستند که تغییرات رفتاری کودک را متوجه می‌ شوند.

• مراحل تشخیص:
• مشاهده مستمر رفتار کودک در موقعیت‌ های مختلف
• ثبت علائم و زمان‌ های وقوع آن‌ ها
• مشاوره با روانشناس کودک و انجام ارزیابی‌ های استاندارد
• بررسی وضعیت خانوادگی و سبک تربیتی کودک
• تشخیص به‌ موقع می‌ تواند از بروز مشکلات شدیدتر در آینده جلوگیری کند.

روش‌ های درمان اختلالات رفتاری

درمان بسته به نوع و شدت اختلال متفاوت است، اما معمولاً شامل ترکیبی از روش‌ هاست:

1. روان‌  درمانی کودک

روان‌ درمانی به کودک کمک می‌ کند تا احساسات خود را بهتر درک کند و روش‌ های سالم‌ تری برای ابراز آن‌ ها یاد بگیرد.

2. آموزش والدین

والدین یاد می‌ گیرند چگونه رفتارهای کودک را مدیریت کنند، روش‌ های ارتباطی مؤثرتر داشته باشند و از تنبیه‌ های نادرست پرهیز کنند.

3. مداخله در محیط مدرسه

معلمان با هماهنگی روانشناس می‌ توانند محیطی امن‌ تر و منظم‌ تر برای کودک فراهم کنند.

4. دارو درمانی (در صورت لزوم)

برای برخی اختلالات مانند ADHD، دارو می‌ تواند تمرکز و کنترل رفتاری کودک را بهبود بخشد.

نقش والدین در مدیریت اختلالات رفتاری

والدین نقش بسیار مهمی در مدیریت و بهبود اختلالات رفتاری دارند. با صبوری، آگاهی و حمایت عاطفی می‌ توان مسیر درمان را هموار تر کرد.

نکاتی برای والدین:

به جای تمرکز بر رفتار منفی، رفتار مثبت کودک را تشویق کنید.

الگوی رفتاری مناسبی برای کودک باشید.

ارتباط خود با کودک را تقویت کنید.

از برچسب زدن یا سرزنش بیش از حد خودداری کنید.

انواع اختلالات رفتاری رایج در کودکان همراه با ویژگی‌ ها و روش‌ های شناسایی آن‌ ها 

سوالات متداول در مورد اختلالات رفتاری در کودکان

۱. از کجا بفهمیم کودک دچار اختلال رفتاری است یا فقط شیطنت می‌ کند؟
 پاسخ: اگر رفتارهای مشکل‌ ساز شدت، تداوم و تکرار زیادی دارند و در خانه، مدرسه یا جمع باعث مشکل می‌ شوند، بهتر است با متخصص مشورت شود.

۲. آیا اختلالات رفتاری خود به‌ خود برطرف می‌ شوند؟
 پاسخ: برخی رفتارها با رشد کودک ممکن است کاهش یابند، اما اختلالات واقعی نیاز به مداخله حرفه‌ ای دارند و معمولاً خود به‌ خود بهبود نمی‌ یابند.

۳. آیا والدین مقصر بروز این اختلالات هستند؟
 پاسخ: نه لزوماً. عوامل ژنتیکی، محیطی و روانی در بروز اختلالات نقش دارند. شیوه فرزند پروری می‌ تواند تأثیرگذار باشد، اما مقصر دانستن والدین صحیح نیست.

۴. چگونه می‌ توان اختلال را به طور دقیق تشخیص داد؟
 پاسخ: با مراجعه به روان‌ شناس یا روان‌ پزشک کودک، انجام ارزیابی‌ های تخصصی، مصاحبه و مشاهده رفتار کودک در محیط‌ های مختلف.

۵. بهترین زمان مراجعه برای درمان چه زمانی است؟
 پاسخ: هرچه زودتر درمان آغاز شود، نتایج بهتر خواهد بود. به محض مشاهده نشانه‌ های نگران‌ کننده، اقدام کنید.

۶. آیا دارودرمانی برای کودکان لازم است؟
 پاسخ: بستگی به شدت اختلال دارد. در برخی موارد، دارو در کنار رفتار درمانی تجویز می‌ شود. تصمیم با پزشک متخصص است.

۷. آیا همه کودکان بیش‌ فعال نیاز به دارو دارند؟
 پاسخ: نه، بسیاری از کودکان بیش‌ فعال با روان‌ درمانی و اصلاح محیط بهبود می‌ یابند. دارو فقط در صورت نیاز و توسط پزشک تجویز می‌ شود.

جمع‌ بندی :

شناخت و درک اختلالات رفتاری در کودکان، گام نخست برای کمک به آن‌ هاست. با حمایت خانواده، محیط آموزشی مناسب و در صورت نیاز مداخله تخصصی، می‌ توان به کودکان کمک کرد تا رفتارهای خود را مدیریت کنند و زندگی سالم‌ تری داشته باشند. اگر شما هم تجربه‌ ای در این زمینه دارید یا سوالی برایتان پیش آمده، خوشحال می‌ شویم در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.

مطالعه بیشتر